Ακολουθεί ο πρόλογος και τα περιεχόμενα του βιβλίου:
Πρόλογος
Στό νέο πλανητικό περιβάλλον καί τήν ἐκκοσμικευμένη κοινωνία τοῦ εἰκοστοῦ πρώτου αἰώνα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, στή συνάντησή της μέ τήν ἑτερόδοξη θεολογία, καί ὄχι μόνο, ἐξακολουθεῖ νά ἔρχεται συχνά ἀντιμέτωπη μέ νέες προκλήσεις καί διαφορετικές ἑρμηνευτικές προσεγγίσεις, πού ἀφοροῦν τή μαρτυρία, ἀκόμη δέ καί τήν ἴδια τήν ταυτότητά της.
Συχνά παρόμοιες ἐξωτερικές καί ἐσωτερικές προκλήσεις, ἀντιθέσεις ἤ καί διαλεκτικές συγκρούσεις δέν εἶναι ἄγνωστες ἤ ξεπερασμένες καί ἐντός τῆς αὐλῆς τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας. Αὐτές, ἐν πολλοῖς, σχετίζονται μέ τήν ἀλλοίωση καί διαστρέβλωση τῶν θεολογικῶν κριτηρίων καί ἑρμηνευτικῶν κλειδιῶν τῆς ἐκκλησιαστικῆς παράδοσης. Καθώς φαίνεται, δέν ἔχουν ἀκόμη ἐπουλωθεῖ πλήρως τά τραύματα ἀπό τή λεγόμενη βαλυλώνια αἰχμαλωσία καί τή ψευδομόρφωση, ἐξαιτίας ἐπιδράσεων καί ἐξαρτήσεών της ἀπό τή δυτική θεολογική σκέψη.
Οἱ ἀνωτέρω προκλήσεις συνδέονται μέ μείζονα καί οὐσιώδη θεολογικά ζητήματα, ὅπως εἶναι ὁ θεσμός καί τό χάρισμα στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας ἤ, ἄλλως, ἡ θεσμική καί χαρισματική της διάσταση, μέ ἀποτέλεσμα νά διασποῦν τή μεταξύ τους ἑνότητα, δίδοντας ἔμφαση ἄλλοτε στή μία καί ἄλλοτε στήν ἄλλη καί νά φθάνουν μέχρι τήν ἀμφισβήτηση καί αὐτῆς τῆς θεανθρώπινης φύσης καί ὑπόστασής της. Ἀλλά καί ἡ γενικότερη κρίση ἐμπιστοσύνης καί ἡ κατακρήμνιση τῶν θεσμῶν στή σημερινή κοινωνία δέν εἶναι καθόλου ἄσχετες μέ τό γεγονός ὅτι στή ζωή τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας ἐμφανίζονται (ἐσχάτως ὁλοένα συχνότερα καί ἐντονότερα) ἀλλοτριωτικές καί διαστρεβλωτικές μορφές θεσμοποίησής της εἰς βάρος τῆς λειτουργίας τῶν χαρισμάτων τῶν μελῶν της.
Ἡ παρούσα μελέτη ἐκκινεῖ ἀπό αὐτόν ἀκριβῶς τόν πολύ ἐνδιαφέροντα καί συγχρόνως καίριο ἐκκλησιολογικό προβληματισμό καί ἐπιχειρεῖ, ὅσο εἶναι δυνατό, νά καταθέσει ὁρισμένες τεκμηριωμένες καί περιεκτικές ἀπαντήσεις. Αὐτές θεμελιώνονται στή στέρεη δογματική βάση τῆς ἑνότητας τῆς Χριστολογίας μέ τήν Πνευματολογία στό πλαίσιο τῆς Ἐκκλησιολογίας, μέ συνέπειες καί ἐπιπτώσεις στή ζωή τῶν μελῶν τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας. Ὡς κύρια πηγή ἄντλησης τοῦ πρωτογενοῦς ὑλικοῦ ἔχει τό πλούσιο συγγραφικό ἔργο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ὁ ὁποῖος ἀναμοχλεύει δημιουργικά, ἀφομοιώνει ὀργανικά καί ἑρμηνεύει ὑπομνηματιστικά ὁλόκληρη τήν ἑνιαία καί ἀδιάσπαστη ἐκκλησιαστική παράδοση καί ζωή.
Ἡ συγκεκριμένη ἐρευνητική στόχευση ὑπηρετεῖται στήν ἐργασία αὐτή ἀφενός μέ τή συνθετική παρουσίαση μεγάλου ἀριθμοῦ κειμενικῶν μαρτυριῶν, σέ συνάρτηση μέ τά ἱστορικό πλαίσιο καί τό πνευματικό περιβάλλον τῆς ἐποχῆς συγγραφῆς τους, καί ἀφετέρου μέ τήν προσπάθεια ἀνάσυρσης καί ἐπαναφορᾶς στό προσκήνιο τῆς ἔρευνας καί ἐπικαιρότητας καί ἄλλων λιγότερο γνωστῶν, πλήν ὅμως θεμελιωδῶν, θέσεων καί πλευρῶν τῆς θεολογίας τοῦ μεγαλυτέρου ἐκκλησιολόγου πατρός τῆς Ἐκκλησίας. Παράλληλα, ἀνοίγεται ἕνας γόνιμος καί κριτικός διάλογος μέ ἄλλες ἐπιστημονικές καταθέσεις καί ἑρμηνεῖες τῆς βιβλιογραφίας καί ἀναδεικνύεται ἡ ἐξαιρετική σπουδαιότητα καί καθοριστική συμβολή τῆς χρυσοστόμειας διδαχῆς στή σύγχρονη διορθόδοξη καί στή διαχριστιανική περί Ἐκκλησίας συζήτηση, ἀκόμη δέ καί στό διάλογο τῆς θεολογίας μέ μή χριστιανικές θρησκεῖες. Ὡς ἐκ τούτου, οἱ θέσεις τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου ἀποκτοῦν μοναδική ἐπικαιρότητα καί ἡ παρουσίασή τους, πιστεύουμε ὅτι, ἐμπλουτίζουν οὐσιαστικά τή σχετική βιβλιογραφία. Ἐκεῖνο πού ἀξίζει, προλογικά, νά ἐπισημανθεῖ εἶναι ὅτι στήν προκειμένη περίπτωση τῆς περί Ἐκκλησίας διδασκαλίας ἐφαρμόζεται πληρέστατα ἡ ἀρχή ὅτι ἄν κάποιος ἐντρυφήσει σέ βάθος στά ἔργα ἑνός πατρός, τοῦ ἀνοίγεται διάπλατα ὁ δρόμος νά προσεγγίσει εὐχερέστερα καί νά ἑρμηνεύσει ἀκριβέστερα καί αὐθεντικότερα τή θεολογία καί πολλῶν ἄλλων Πατέρων, καθώς ἡ διδασκαλία ὅλων ἐντάσσεται ὀργανικά στόν κοινό κορμό τῆς μακραίωνης ἐκκλησιαστικῆς παράδοσης.
Κάθε ἀπόπειρα νά παρουσιασθοῦν πτυχές καί μόνο τῆς θεολογίας ἑνός “μεγίστου φωστῆρος” καί οἰκουμενικοῦ “διδασκάλου”, ὅπως εἶναι ὁ χρυσορρήμων πατήρ, πρέπει νά θεωρηθεῖ μᾶλλον ὡς μία πρώτη προσέγγιση στό βάθος τῆς σκέψης του, καθώς τά συγγράμματά του εἶναι στήν κυριολεξία ἀκένωτος πηγή, ἀνεξάντλητο πέλαγος ἀκόρεστης ἐντρύφησης καί ἐρευνητικῆς ἐνασχόλησης. Πάντως, ὁ ὑποσημειούμενος εὐελπιστεῖ πώς ἐάν οἱ ἀρετές τῆς προσπάθειάς του δέν ἐμπνεύσουν, τουλάχιστον οἱ ἀτέλειες καί ἐλλείψεις της θά προκαλέσουν κάποιον ἄλλον “ἐραστή” τῶν χρυσοστομικῶν “λόγων” νά ἐπιδιώξει καλύτερο ἀποτέλεσμα.
Τελειώνοντας, θά ἦταν παράλειψη νά μήν εὐχαριστήσω ἐγκαρδίως τά μέλη τῆς οἰκογένειάς μου, γιά τήν ἀμέριστη συμπαράστασή τους καί γιά τόν ἐλεύθερο χρόνο πού τούς στέρησα. Ἐπίσης αὐθόρμητες εὐχαριστίες ὀφείλω στούς σεβαστούς μου καθηγητές, τούς ἀγαπητούς φίλους καί συναδέλφους, οἱ ὁποῖοι μέ τά ἐρεθίσματα, τίς γόνιμες συζητήσεις καί προτάσεις καί, πρό πάντων, τήν ἐνθάρρυνσή τους συνέβαλαν στήν ὁλοκλήρωση τοῦ ἀνά χεῖρας συγγραφικοῦ ἐγχειρήματος. Ἡ πρός ὅλους ἀνεξόφλητη ὀφειλή καί εὐγνωμοσύνη μου ἐκφράζεται μέ τήν ὁλόθερμη εὐχή “πλήθυνον [Κύριε] ἐν ἀγαθοῖς τήν ζωήν αὐτῶν”.
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
| ΠΡΟΛΟΓΟΣ | 13 |
| ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ | 17 |
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
1. Μεθοδολογικά πρότερα τῆς μελέτης
| α. Ἡ προβληματική καί ἡ ἐπικαιρότητα τοῦ θέματος | 19 |
| β. Εἰσαγωγικές ἐπισημάνσεις περί θεσμοῦ καί χαρίσματος | 32 |
| γ. Τό ἱστορικό τῆς ἔρευνας – Μεθοδολογικές ἀρχές πραγμάτευσης τοῦ θέματος | 36 |
2. Χριστοκεντρική Ἐκκλησιολογία
| α. Ἡ χριστοκεντρικότητα τῆς πατερικῆς θεολογίας | 44 |
| β. Ἡ θέση τῆς Ἐκκλησιολογίας στό σύνολο τῆς Δογματικῆς τῆς Ὀρθόδοξης Καθολικῆς Ἐκκλησίας | 47 |
| γ. Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, κορυφαῖος ἐκκλησιολόγος πατήρ | 52 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α´
Ο ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟΣ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
| 1. Ἡ ἀρχή καί ἡ ἱστορική ἔκφανση τῆς Ἐκκλησίας | 57 |
| 2. Ἡ ἐν Χριστῷ φανέρωση τῆς Ἐκκλησίας | 63 |
| 3. Ἡ Ἐκκλησία ὡς “σῶμα Χριστοῦ” | 66 |
| 4. Ἡ Ἐκκλησία: τό “πλήρωμα” τοῦ Χριστοῦ | 76 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β´
ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ
| 1. Ἐκκλησία ὡς “οἰκονομία τῆς χάριτος” | 81 |
| 2. Ἡ παρουσία καί τό ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας | 85 |
| 3. Τά ὅρια τῆς Ἐκκλησίας | |
| α. Ὁ σύγχρονος περί ὁρίων προβληματισμός | 96 |
| β. Χρονικά καί τοπικά ὅρια τῆς Ἐκκλησίας | 98 |
| γ. Ἐκκλησία καί σωτηρία | 102 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ´
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ
| 1. Ἡ διανομή τῶν χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνεύματος | 115 |
| 2. Πολυποικιλότητα καί συλλειτουργία τῶν χαρισμάτων καί λειτουργημάτων στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας | 122 |
| 3. Σύνδεσμος καί ἑνότητα λαοῦ καί ἱεραρχίας | 137 |
| 4. Ἡ θεσμική ὀργάνωση τῆς Ἐκκλησίας καί ὁ σκοπός της | 151 |
| 5. Χαρισματική ζωή καί θεσμοί τῆς Ἐκκλησίας | 158 |
| 6. Θεσμός καί χάρισμα στήν προοπτική τῶν ἐσχάτων | |
| α. Ἡ πορεία τῆς Ἐκκλησίας στήν ἱστορία | 160 |
| β. Ἡ πρόγευση τῶν “ἐσομένων” καί “ἀποκειμένων ἀγαθῶν” – “Ὁ ἀρραβών τοῦ Πνεύματος” | 165 |
| γ. Ἑρμηνεία θεσμῶν καί λειτουργημάτων στήν ἐσχατολογική τους προοπτική | 173 |
| 7. Ὁ ἱερός Χρυσόστομος ὡς χαρακτηριστικό παράδειγμα συνύπαρξης καί συνεκδήλωσης χαρίσματος καί θεσμοῦ 178 | 178 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ´
ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
| 1. Τά μυστήρια τῆς μύησης καί ἡ σημασία τους | 195 |
| 2. Ὁ θεραπευτικός χαρακτήρας τῶν μυστηρίων | 198 |
| 3. Ἡ ἑνότητα τῶν πιστῶν στή θεία Εὐχαριστία | 201 |
| 4. Προϋποθέσεις τῆς ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας: “πίστη καί βίος” | 219 |
| 5. Ὁ κίνδυνος σχισμάτων καί ἡ ἀντιμετώπισή του | 224 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε´
Η ΤΡΙΑΔΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΖΩΗ
ΩΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΧΑΡΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΥ
| 1. Ἡ διαλεκτική σύγκρουση χαρίσματος καί θεσμοῦ στή Δυτική θεολογία καί ἡ αἰτία της | 235 |
| 2. Χάρισμα καί θεσμός ὑπό τό πρίσμα τῆς ὀρθόδοξης τριαδοκεντρικῆς Ἐκκλησιολογίας | 241 |
| α. Ἡ ζωή τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας ὡς τριαδοκεντρική πραγματικότητα | 244 |
| β. Ἡ ἑνότητα Χριστολογίας καί Πνευματολογίας ὡς προϋπόθεση τῆς ἑνότητας θεσμικῆς καί χαρισματικῆς διάστασης τῆς Ἐκκλησίας | 253 |
| ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ | 263 |
| CONCLUSIONS | 269 |
| ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ | |
| Α´. ΠΗΓΕΣ | |
| 1. ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ | 275 |
| 2. ΕΡΓΑ ΑΛΛΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ | 275 |
| 3. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ | 278 |
| Β´. ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ | |
| 1. ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΑ | 278 |
| 2. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΑ | 294 |
| ΠΙΝΑΚΕΣ | |
| Α´. ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ | 309 |
| Β´. ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ | 311 |
| Γ´. ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΩΝ | 315 |
