Με επιτυχία ολοκληρώθηκε το 14ο διεθνές επιστημονικό συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Βιβλικών Σπουδών με θέμα «Η μητέρα του Χριστού στην Αγία Γραφή», που πραγματοποιήθηκε, που πραγματοποιήθηκε στις Σέρρες από τις 5-8 Νοεμβρίου τ.έ. υπό την αιγίδα της Ι. Μ. Σερρών και Νιγρίτης. Στο συνέδριο συμμετείχαν τρία μέλη ΔΕΠ του Τμήματος ο Ομ. Καθ. Κ. Χρήστος Οικονόμου, ο Αν. Καθ. κ. Αθανάσιος Παπαρνάκης και η Αν. Καθ. κ. Κυριακούλα Παπαδημητρίου.
Ακολουθούν το πρόγραμμα του συνεδρίου, φωτογραφικό υλικό καθώς και οι εισηγήσεις των μελών του Τμήματος Ποιμαντικής & Κοινωνικής Θεολογίας.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΣΑΒΒΑΤΟ 5 Νοεμβρίου 2016
9:00-10:30 Χαιρετισμοί
Ἐναρκτήρια εἰσήγηση
Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, Κοσμήτορας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Ὁ ρόλος τῆς Μητέρας τοῦ Χριστοῦ στὴν Ἱστορία τῆς Θείας Οἰκονομίας»
10:30-11:00 Καφές
11:00-12:30 Α΄ Συνεδρία (Πρόεδρος: Ι. Καραβιδόπουλος, ὁμότιμος καθηγητὴς Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ)
11:00-11:30 Ἀθανάσιος Παπαρνάκης, ἀναπληρωτὴς καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Τὸ ἀειπάρθενον τῆς Θεοτόκου καὶ ἡ Παλαιὰ Διαθήκη»
11:30-12:00 Χρῆστος Καρακόλης, ἀναπληρωτὴς καθηγητὴς Θεολογικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ, «Ἡ Μητέρα τοῦ Ἰησοῦ στὸ Κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιο: Ἀφηγηματικὴ λειτουργία καὶ θεολογικὴ σημασία»
12:00-12:30 Ἄννα Κόλτσιου, ἀναπληρώτρια καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Ἡ Μητέρα τοῦ Χριστοῦ «παρὰ τῷ Σταυρῷ» (Ἰω 19,25): Βιβλικὴ περιγραφὴ καὶ ποιητικὸς μετασχηματισμὸς στὴν ὑμνογραφία τῆς Μ. Ἑβδομάδος»
12:30-16:30 Γεῦμα – Μεσημεριανὸ διάλειμμα
16:30-18:30 Β΄ Συνεδρία (Πρόεδρος: π. Ἰωάννης Σκιαδαρέσης, τ. ἀναπλ. Καθηγητὴς Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ)
16:30-17:00 Δ. Καϊμάκης, ὁμότιμος καθηγητὴς Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Ἰδού ἡ παρθένος …»
17:00-17:30 Μόσχος Γκουτζιούδης, ἐπίκουρος καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Ἡ παρουσία τῆς Μαρίας στὸν γενεαλογικὸ κατάλογο τοῦ Ματθαίου καὶ ἡ ἀντίληψη περὶ τῆς ἐκ παρθένου γενέσεως τοῦ Ἰησοῦ»
17:30-18:00 Vladislav Topalović, καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου Σεράγιεβο (Βοσνία-Ἐρζεγοβίνη), «Ἡ προφητεία τοῦ Ἠσαΐα περὶ τῆς Γέννησης τοῦ Ἐμμανουὴλ (Ἠσ. 7. 14) στὴν ἀναφορὰ τοῦ Ματθαίου περὶ τῆς Γέννησης τοῦ Μεσσία (Μθ 1. 23)»
18:00-18:30 Stefka Kancheva, καθηγήτρια τοῦ Πανεπιστημίου Μεγάλου Τυρνόβου (Βουλγαρία), “Theotokos – a New Tabernacle and a Living Temple (Old Testament in the Vespers for the Entry into the Temple of the Mother of God)”
18:30-19:00 Καφές
19:00-20:30 Γ΄ Συνεδρία (Πρόεδρος: Χαράλαμπος Ἀτματζίδης ἀναπλ. Καθηγητὴς Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ)
19:00-19:30 Χρῆστος Καραγιάννης, ἐπίκουρος καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ, «Ἡ Σκηνὴ τοῦ Μαρτυρίου καὶ τὰ λατρευτικά της ἀντικείμενα ὡς προτυπώσεις τῆς Θεοτόκου»
19:30-20:00 Κωνσταντῖνος Μπελέζος, ἀναπληρωτὴς καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ, «Μαρία καὶ οἱ συγγενεῖς αὐτῆς»
20:00-20:30 Κυριακούλα Παπαδημητρίου, ἀναπληρώτρια καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Ἡ Μητέρα τοῦ Χριστοῦ ἔναντι τοῦ Νόμου στὰ Παύλεια κείμενα: ἡ ἀντιστροφὴ τῆς κατάρας»
20:30-22:00 Δεῖπνο
ΚΥΡΙΑΚΗ 6 Νοεμβρίου 2016
8:00-10:30 Θ. Λειτουργία
10:30-17:00 Καφές, γεῦμα στὴν μονὴ Τ. Προδρόμου, μεσημεριανὴ ἀνάπαυση
17:00-18:30 Δ΄ Συνεδρία (Πρόεδρος: Δ. Καϊμάκης, ὁμότιμος καθηγητὴς Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ)
17:00-17:30 Μαρία Παζάρσκη, δρ. Θεολογίας Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Μορφὲς μεσιτείας στὴν Παλαιὰ Διαθήκη»
17:30-18:00 Daniel Mihoc, λέκτορας Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Sibiu (Ρουμανία), “The Mother of Christ in the Book of Revelation”
18:00-18:30 Χαράλαμπος Ἀτματζίδης, ἀναπληρωτὴς καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Ἀποκαλύψεως 12, 1-6α. Μιὰ ἐνδεχόμενη μαριολογικὴ πρόσληψη»
18:30-19:00 Καφές
19:00-20:30 Ε΄ Συνεδρία (Πρόεδρος: Ivan Dimitrov, καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Σόφιας)
19:00-19:30 π. Ἰωάννης Σκιαδαρέσης, τ. ἀναπληρωτὴς καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Ἀποκ. κεφ. 12: Ἀπὸ τὴν Εὔα τοῦ Πρωτευαγγελίου ὡς τὴν Ἐκκλησία»
19:30-20:00 Ἄννα Τιρικανίδου, δρ. Θεολογίας Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Ἡ Παναγία στὰ ἑλληνικὰ γράμματα καὶ στὴν ζωγραφικὴ (ἑλληνικὴ καὶ διεθνή)»
20:00-20:30 Εὐανθία Ἀδαμτζίλογλου, δρ. Θεολογίας Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Εἶναι ἡ Θεοτόκος Μαρία ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ; Μιὰ βιβλικὴ κριτικὴ στὸν Jakob Boehme καὶ στοὺς Ρώσους Σοφιολόγους»
20:30-22:00 Δεῖπνο
ΔΕΥΤΕΡΑ 7 Νοεμβρίου 2016
9:00-10:30 Στ΄ Συνεδρία (Χρῆστος Οἰκονόμου, ὁμότιμος καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ)
9:00-9:30 Τιμολέων Γαλάνης, δρ. Θεολογίας Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Τὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας στὸ Ταλμοὺδ (Μπαρ Παντέρα): Ἡ μητέρα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ σὲ ἀντιρρητικὰ κείμενα τοῦ ἰουδαϊκοῦ καὶ τοῦ ἐθνικοῦ κόσμου.»
9:30-10:00 Ἰωάννης Καραβιδόπουλος, ὁμότιμος καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Τὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας Μητέρας τοῦ Χριστοῦ στὰ Ἀπόκρυφα Εὐαγγέλια»
10:00-10:30 Βασίλειος Δ. Τζέρπος, δρ. Θεολογίας Θεολογικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ, «Ἡ Μητέρα τοῦ Χριστοῦ στὸ κείμενο τῶν P. Oxy 210 καὶ P. Cair. G 10735»
10:30-11:00 Καφές
11:00-12:30 Ζ΄ Συνεδρία (Πρόεδρος: Χρῆστος Καρακόλης, ἀναπληρωτὴς καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ)
11:00-11:30 π. Κωνσταντῖνος Παπαθανασίου, δρ. Θεολογίας Θεολογικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ, «Ἡ μητέρα τοῦ Ἰησοῦ στὸν Γολγοθᾶ (Ἰω 19:25-28α): Ἱστορικότητα καὶ συμβολικότητα»
11:30-12:00 Θωμᾶς Ἰωαννίδης, ἀναπληρωτὴς καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ, «Καὶ οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτὴν ἕως οὗ ἔτεκεν τὸν υἱὸν αὐτῆς τὸν πρωτότοκον (Ματθ 1:25): Τὸ ἀειπάρθενο τῆς Θεοτόκου στὴν πατερικὴ ἑρμηνευτικὴ παράδοση»
12:00-12:30 Χρῆστος Οἰκονόμου, ὁμότιμος καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Τὸ βιβλικὸ ὑπόβαθρο γιὰ τὴν Θεοτόκο Μαρία στὰ συγγράμματα τοῦ Ἁγίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου»
12:30-16:30 Γεῦμα – Μεσημεριανὸ διάλειμμα
16:30-18:30 Η΄ Συνεδρία (Πρόεδρος: Θωμᾶς Ἰωαννίδης, ἀναπληρωτὴς καθηγητής, Θεολογικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ)
16:30-17:00 Ἀλεξάνδρα Παλάντζα, ἐπίκουρος καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ, «Ὁ πόκος τοῦ Γεδεὼν (Κριτ. 6,36-40) : ἡ κατανόηση τοῦ θαυμαστοῦ σημείου ὡς προτύπωσης τῆς Θεοτόκου»
17:00-17:30 Ivan Dimitrov, καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Πανεπιστημίου Σόφιας (Βουλγαρία), “The Ambivalence Presentation of the Dormition of the Holy Theotokos in the Orthodox Church Teaching and the Liturgical Texts”
17:30-18:00 Ἀλέξανδρος Ἀναγνωστόπουλος, δρ. Θεολογίας Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ, «Φορητὲς εἰκόνες τηῆς Παναγίας ἀποδιδόμενες στὸν χρωστήρα τοῦ Εὐαγγελιστῆ Λουκᾶ»
18:00-18:30 Συμπεράσματα
19:00-20:30 Πανηγυρικὸς Ἑσπερινός
20:30-22:30 Δεῖπνο – Συνέλευση μελῶν ἑταιρείας
ΤΡΙΤΗ 8 Νοεμβρίου 2016
9:00-11:00 Ἐκκλησιασμός – Ἀναχώρηση
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
Ἀθανάσιος Παπαρνάκης, Τὸ ἀειπάρθενον τῆς Θεοτόκου καὶ ἡ Παλαιὰ Διαθήκη
Το ἀειπάρθενον ἀποτελεῖ θεμελιῶδες φυσιογνωμικό χαρακτηριστικό τῆς μητέρας τοῦ Κυρίου σύμφωνα μέ τήν περί αὐτῆς πίστη τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως ἀποκρυσταλλώθηκε κατά τή μακρά περίοδο τῶν χριστολογικῶν ἐρίδων τοῦ 4ου καί τοῦ 5ου αἰ. Τό πρόσωπο τῆς Θεοτόκου ὡς γνωστόν ἐνεπλάκη ἀναπόφευκτα στίς ἔντονες θεολογικές ἀντιπαραθέσεις τῆς περιόδου κατά τήν διάρκεια τῆς ἐπίπονης προσπάθειας τῆς Ἐκκλησίας νά προσφέρει στόν κόσμο τό περί Χριστοῦ κήρυγμά της μέ πιστότητα στήν ἀδιάκοπη συνέχεια τῆς παράδοσης-παραλαβῆς του διά μέσου τῶν αἰώνων ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεάνθρωπο ἱδρυτή της, ἀλλά καί στήν ἐξίσου ἐπίπονη προσπάθεια τοῦ κόσμου νά τό προσλάβει καί νά τό κατανοήσει μέ τήν ἀκρίβεια, πού ἀπαιτοῦσε ἡ Ἐκκλησία.
Ἀπό τή μελέτη τῆς σχετικῆς μέ τό πρόσωπο τῆς Θεοτόκου γραμματείας, κυρίως τοῦ 5ου αἰῶνος κατά τόν ὁποῖο ἀπαρτίζεται σέ ὅλες του τίς πτυχές τό θεολογικό περιεχόμενο τῆς περί αὐτῆς ἐκκλησιαστικῆς πίστεως, προκύπτει τό ἀξιοσημείωτο γεγονός ὅτι τό βιβλικό ὑπόβαθρο ὅλων τῶν περί Θεοτόκου δογματικῶν τοποθετήσεων καί ἐγκωμιαστικῶν σχολίων συντίθεται κατά κύριο λόγο ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη. Ἡ πατερική σκέψη στράφηκε σέ αὐτήν γιά νά συλλέξει τήν ἀπαραίτητη πληροφορία μέ βάση δύο κυρίως κριτήρια:
α) ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι ὁ προφητευόμενος Μεσσίας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης,
β) οἱ ἔννοιες πού συνδέονται μέ τήν ζωή του —καί ἐν προκειμένῳ μέ τήν μητέρα καί τήν γέννησή του— δέν εἶναι καινοφανεῖς, ἀλλά ἔχουν προδιαγραφεῖ μέ διάφορους ἄμεσους καί ἔμμεσους τρόπους στήν Παλαιά Διαθήκη.
Τά παλαιοδιαθηκικά κείμενα, πού εντοπίσθηκαν μέ βάση τά κριτήρια αὐτά, μποροῦν νά διακριθοῦν σέ δύο κατηγορίες: α) στά ἀντικείμενα καί παραστάσεις, στά ὁποῖα ἐπισημάνθηκε ἐπαρκής ἐννοιολογική ταυτότητα ἤ ἀναλογία, καί ὀνομάζονται «τύποι», καί β) στούς προφητικούς λόγους, οἱ ὁποῖοι ἄλλοτε μέ ἄμεσο καί ἄλλοτε μέ ἔμμεσο τρόπο, ἀναφέρονται σέ μελλοντικά γεγονότα καί παρεμβάσεις τοῦ Γιαχβέ στήν ἱστορία τοῦ λαοῦ του καί τοῦ κόσμου.
Συνηθέστερες εἰκόνες, οἱ ὁποῖες συνιστοῦν τήν «θεομητορική τυπολογία» εἶναι ἡ Εὔα (Γεν. 3,15), ἡ σκηνή τοῦ Ἀβραάμ (Γεν. 18,1), ἡ κλίμαξ τοῦ Ἰακώβ (Γεν. 28,12), ἡ καιόμενη βάτος (Ἐξόδ. 3,2), ἡ στάμνος τοῦ μάννα (Ἐξόδ. 16,33), ἡ κιβωτός τῆς Διαθήκης (Ἐξόδ. 25,9), ἡ τράπεζα τῆς προθέσεως (Ἐξόδ. 25,22), ἡ πλάκα τοῦ νόμου (Ἐξόδ. 31,18), ἡ ράβδος τοῦ Ἀαρών (Ἀριθμ. 17,23), ὁ πόκος τοῦ Γεδεών (Κριτ. 6,38) κ.ἄ.
Ἀπό τήν κατηγορία τῶν προφητικῶν λόγων ἀναφέρουμε τό κατάσκιον ὄρος τοῦ Ἀββακούμ 3,3, τήν ἐπτάφωτη λυχνία τοῦ Ζαχαρία 4,2, τήν παρθένο τοῦ Ἠσαΐα στό 7,14, τόν καινό τόμο στό 8,1, τήν κούφη νεφέλη στό 9,1, τήν ράβδο τοῦ Ἰεσσαί στό 11,1, τήν κεκλεισμένη πύλη τοῦ Ἰεζεκιήλ 44,2 καί τό ἀλατόμητον ὄρος τοῦ Δανιήλ 2,34.
Ἀπό τά κείμενα αὐτά ἐξέχουσα θέση μέ ἀναφορά στό θέμα τῆς ἀειπαρθενίας τῆς Θεοτόκου, πρό, κατά καί μετά τόν τόκο, κατέχει στήν πατερική σκέψη ἡ προφητεία τοῦ Ἰεζεκιήλ γιά τήν κεκελεισμένη ἀνατολική πύλη τοῦ μελλοντικοῦ Ναοῦ της Ἰερουσαλήμ, τήν ἑρμηνευτική προσέγγιση καί θεομητορική ἐφαρμογή τοῦ ὁποίου θά παρουσιάσουμε μέ συντομία στή συνέχεια.
Ἡ σύγχρονη βιβλική ἑρμηνεία προσεγγίζει τό κείμενο μέ βάση τίς κεντρικές παραδοχές τῆς θεωρίας τοῦ J. Wellhausen, ὁ ὁποῖος στό γνωστό ἔργο του Προλεγόμενα στήν Ἱστορία τοῦ Ἰσραήλ, μετέθεσε τό σημεῖο ἀναφορᾶς τῶν κεφ. 40-48 ἀπό τήν ἐσχατολογία στήν ἱστορία. Σύμφωνα μέ τόν Wellhausen, τό ὅραμα τοῦ Ἰεζεκιήλ ἀποτελεῖ μία προσπάθεια τοῦ προφήτη νά μεταρρυθμίσει τήν ἀποτυχημένη προαιχμαλωσακή ἰουδαϊκή λατρεία, νά θέσει τίς προδιαγραφές τῆς ἀναδιοργάνωσής της μετά τήν αἰχμαλωσία καί νά προσδιορίσει —περιορίζοντας— τίς ἀρμοδιότητες τῶν ἀξιωματούχων λειτουργῶν της. Εἰδικότερα γιά τό κεφ. 44, στό ὁποῖο διακρίνεται τό ἔργο τῶν ἱερέων καί τῶν λευϊτῶν μέ παράλληλο ὑποβιβασμό τῶν δευτέρων, ὁ Wellhausen ὑποστήριξε ὅτι ἀπηχοῦνται οἱ μεταξύ τους συγκρούσεις κατά τήν πρώιμη περίοδο τοῦ δευτέρου Ναοῦ καί ἑπομένως ἀποτελεῖ σημαντική μαρτυρία γιά τήν μελέτη τῆς ἱστορίας τῆς ἱερωσύνης τῆς Π. Διαθήκης. Ὑπ’ αὐτό τό πρίσμα καί ἐπάνω στήν συγκεκριμένη θεματολογία, σέ ἕνα πλῆθος μελετῶν καί ἑρμηνευτικῶν ὑπομνημάτων, τό ὅραμα τῶν κεφ. 40-48 κατανοεῖται —κατά βάση— ὡς ἕνα σχέδιο ἀνοικοδόμησης τοῦ νέου Ναοῦ καί ἀποκατάστασης τῆς λατρείας σέ αὐτόν, ἐνῶ ὁ «ἡγούμενος» ὡς τό πρότυπο τῶν ἐξουσιῶν καί ἀρμοδιοτήτων τῶν νέων λειτουργῶν τῆς λατρείας καί πολιτικῆς διοίκησης τοῦ νέου λαοῦ.
Ὡστόσο οἱ ἴδιοι ἑρμηνευτές ἐπισημαίνουν ἕνα πλῆθος ἰδιαίτερων καί μοναδικῶν χαρακτηριστικῶν στήν περικοπή, ὅπως α) Πρόκειται γιά τό μοναδικό σημεῖο σέ ὁλόκληρο τό βιβλίο τοῦ Ἰεζεκιήλ, ὅπου ὁ Θεός φέρει τόν πλήρη τίτλο του «Κύριος ὁ Θεὸς τοῦ Ἰσραήλ», ἐξαίροντας ἔτσι τήν παρουσία του. β) «Ἀπολύτως μοναδική» στήν λατρευτική ἱστορία τοῦ Ἰσραήλ, χαρακτηρίζει ὁ Zimmerli, τήν αἰτιολόγηση τῆς κλειστῆς πύλης μέ ἀναφορά στή διέλευση τοῦ Θεοῦ, ἀλλά τήν παράσταση τοῦ Θεοῦ νά διέρχεται διά τῆς πύλης. γ) Ὁ ἡγέτης «πρίγκηπας» nashi’, εἶναι κατά κοινή παραδοχή τῆς πλειονοψηφίας τῶν ἑρμηνευτῶν, ὁ μελλοντικός ἱδανικός δαβιδικός ἡγέτης τοῦ Ἰσραήλ, ὁ ὁποῖος ἀφ’ ἑνός φέρει ὅλα τά δικαιώματα καί ἐξουσίες τοῦ Γιαχβέ ἐπί τοῦ Ναοῦ, τῆς λατρείας καί τοῦ λαοῦ κ.ἄ.
Μέ βάση τά ἀνωτέρω, σύμφωνα μέ τήν ἑρμηνευτική προσέγγιση τοῦ προφητικοῦ ὁράματος στή σύγχρονη ἔρευνα, ἀκόμη καί ἄν ἀποδεχθεῖ κανείς τήν ταυτόχρονη ἀναφορά του τόσο στό ἱστορικό παρελθόν ὅσο καί στό ἐσχατολογικό μέλλον, τό ὅραμα τοῦ Ἰεζεκιήλ παραμένει «ἕνα οὐτοπικό ὅραμα», ὅπως εὔστοχα τό χαρακτηρίζει ὁ Iain Duguid.
Ἀπό τό σημεῖο αὐτό, στό ὁποῖο σταματᾶ ἑρμηνευτικά ἡ σύγχρονη ἑρμηνευτική, ἡ πατερική σκέψη προχωρᾶ περαιτέρω μέ βάση δύο κριτήρια: α) ἡ Κ. Διαθήκη εἶναι ἡ συνέχεια τῆς Παλαιᾶς καί ὁ Ἰησοῦς ὁ ἀναμενόμενος Μεσσίας, καί β) ἡ περιγραφόμενη ἀπό τόν προφητικό λόγο μελλοντική ἀποκατάσταση τοῦ ναοῦ καί τῆς λατρείας δέν βρῆκε ἄλλη ἱστορική ἐκπλήρωση παρά μόνο στήν Ἐκκλησία μέ τούς συγκεκριμένους ὅρους, πού αὐτή γίνεται κατανοητή ἀπό ἐκείνη.
Ὁ Ἀμφιλόχιος Ἰκονίου γιά πρώτη φορά συσχετίζει τήν κεκλεισμένη πύλη τοῦ Ἰεζεκιήλ μέ τό Ἐξόδ. 13,2 («πᾶν ἄρσεν διανοῖγον μήτραν ἅγιον τῷ Κυρίῳ κληθήσεται»), τό ὁποῖο ἔφερε παλαιότερη χριστολογική ἑρμηνευτική παράδοση ὡς προφητεία περί τῆς παρθενικῆς γεννήσεως τοῦ Ἰησοῦ. Στήν πολλή σημαντική ἀναφορά του ὁ Ἀμφιλόχιος διορθώνει δύο κομβικά σημεῖα: α) τήν ἀντιδοκητική ἔμφαση στήν πραγματική γέννηση τοῦ Ἰησοῦ, πού εἶχε δοθεῖ ἀπό τούς παλαιότερους Πατέρες (Ἰγνάτιο, Εἰρηναῖο, Τερτυλλιανό), ἡ ὁποία ὅμως μποροῦσε νά ὁδηγήσει στήν φθορά τῆς παρθενίας τῆς μητέρας του. Ἡ διαφύλαξη τῆς παρθενίας της ἐπιτυγχάνεται μέ τήν ἀναφορά στό χωρίο τοῦ Ἰεζεκιήλ, στό ὁποῖο διατυπώνεται ἡ ἕννοια τῆς διέλευσης τοῦ Θεοῦ χωρίς τήν παραβίαση τῆς πύλης, ἡ ὁποία ταυτίζεται ἐπακριβῶς μέ τήν διαφύλαξη τῆς παρθενίας ἀπό τήν γέννηση. Καί στίς δύο περιπτώσεις ὑποκείμενο εἶναι ὁ Θεός, στήν μέν πρώτη στό πρόσωπο τοῦ Γιαχβέ, στήν δέ δεύτερη στό πρόσωπο τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ. β) Ἀλλάζει τό ἑρμηνευτικό παράδειγμα στό θέμα ἀπό τήν ἀνθρωποκεντρική προσέγγιση τῶν αἰρετικῶν στήν θεοκεντρική τῆς Ἐκκλησίας. Τήν θέση τοῦ Ἀμφιλοχίου «οὐδὲν κέκλεισται τῷ Κυρίῳ» διερμηνεύει εὐστοχότερα ὁ Πρόκλος, ὁ ὁποῖος ἐπισημαίνει τά ἑξῆς: «Τί οὖν μοι φησί προσφέρεις ὅτι ἠδύνατο γυνή γεννῆσαι Θεόν; Εἰς τοῦτο γάρ σοι λέγω· ὅτι οὐ λέγω σοι ὅτι ἠδύνατο γυνή Θεόν γεννῆσαι, ἀλλ’ ὅτι ἠδύνατο Θεός σαρκωθείς γεννηθῆναι ὑπό γυναικός· πάντα γάρ αὐτῷ δυνατά». Αὐτή ἡ ἀλλαγή τῆς ἑρμηνευτικῆς προσέγγισης τοῦ κειμένου τοῦ Ἰεζεκιήλ ἀξιοποιεῖ πλήρως τήν ἐπιβλητική παρουσία τοῦ Γιαχβέ, ἀπό τήν ὁποία ἐξαρτᾶται τό σύνολο τοῦ προφητικοῦ ὁράματος, σύμφωνα μέ ὅσα ἀναφέρθηκαν παραπάνω.
Ἐπάνω σέ αὐτές τίς βάσεις τό Ἰεζ. 44,1-3 χρησιμοποιεῖται ἀπό ἕνα πλῆθος συγγραφέων, τήν παράδοση τῶν ὁποίων συνοψίζει ὁ Ἰωάννης Δαμασκηνός ὡς ἑξῆς: «Χαίροις, μόνη ἐν παρθένοις Παρθένος, ἡ καὶ πρὸ τοῦ τόκου, καὶ ἐν τόκῳ, καὶ μετὰ τόκον, παρθένος διαμείνασα. Χαίροις, μόνη ἐν πύλαις πύλη κεκλεισμένη, καὶ μόνη πόλις ἐν πόλεσι πεπυργωμένη».
Ὑπό τήν προοπτική ὅλων τῶν ἀνωτέρω, θα τολμούσαμε νά διατυπώσουμε τήν ἐκτίμηση ὅτι τό συγκεκριμένο προφητικό κείμενο τοῦ Ἰεζεκιήλ δέν ἑρμηνεύθηκε τόσο ἀπό τήν περί τῆς παρθενίας τῆς Θεοτόκου ἐκκλησιαστική παράδοση καί πίστη, ἀλλά μᾶλλον τήν ἑρμήνευσε, παίζοντας οὐσιαστικό ρόλο στήν ἀνάπτυξη καί στόν καθορισμό τοῦ δόγματος περί τῆς ἀειπαρθενίας τῆς Θεοτόκου, καθώς ἔδωσε τό ὑπόβαθρο καί καθοδήγησε τήν πατερική σκέψη νά ἐπεκτείνει τήν πρό τοῦ τόκου παρθενία της, στήν κατά καί μετά τόν τόκο διατήρησή της.
Κυριακούλα Παπαδημητρίου, Η Μητέρα του Χριστού έναντι του Νόμου στα Παύλεια κείμενα: η αντιστροφή της κατάρας
Η μόνη περίπτωση στα Παύλεια κείμενα, που αναγνωρίζουμε μία έμμεση αναφορά στη Θεοτόκο είναι η ενότητα από την προς Γαλάτας Επιστολή, κεφ. 4, στίχ. 4-6, όπου η μητέρα του Χριστού υπονοείται με τη φράση γενόμενον ἐκ γυναικός σε μία συνάφεια που μιλά για την ενσάρκωση του Υιού του Θεού και για την υιοθεσία των ανθρώπων από τον Θεό με την αποστολή του Αγίου Πνεύματος. Η ρητορική ανάλυση των επιχειρημάτων του Παύλου και η εξέταση της δομής της Επιστολής, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική των επιστολών της εποχής, δείχνει ότι η ενότητα αυτή βρίσκεται στην καρδιά της προς Γαλάτας και αποτελεί την αποκορύφωση των νοημάτων της.
Ο απόστολος μνημονεύει τη γυναίκα που έγινε το μέσο της ενανθρώπησης του Χριστού και το μέσο της υποτέλειάς του στον ιουδαϊκό νόμο, εφόσον γεννήθηκε Ιουδαίος, και την αναδεικνύει ως μέσο, επίσης, της σωτηρίας που εργάσθηκε ο Χριστός για χάρη όλων των ανθρώπων. Ο Ιησούς ως απόγονος της Εύας αντιμετώπισε την κατάρα της πτώσης του ανθρώπου, και ως εσταυρωμένος ανέλαβε την κατάρα της παράβασης του νόμου. Χάρη στη μητέρα του αφενός και ως ο Υιός του Θεού ο ίδιος αφετέρου, αποκατέστησε τη σχέση των ανθρώπων με τον Θεό και κατέστησε, όσους δέχονται το Πνεύμα το Άγιο που αποστέλλεται στις καρδιές τους, υιούς του Θεού και αυτούς κατά χάρη.
Η μητέρα του Χριστού, που έδωσε στον Υιό του Θεού τα στοιχεία της ανθρώπινης και ιουδαϊκής του φύσης, υπήρξε ταυτόχρονα η ίδια που αποδέχθηκε από αυτόν τα στοιχεία της χριστιανικής ταυτότητας, την εν Χριστώ ελευθερία από την αμαρτία και τον νόμο. Και όχι μόνο. Με τη δική της συνέργεια, η κατάρα της πτώσης μεταστρέφεται σε ευλογία, καθώς ο Υιός της συντρίβει τον πλάνο και ανασταίνει τον πλανηθέντα. Με τη δική της συνέργεια, και η κατάρα του νόμου αντιστρέφεται, καθώς εκλεκτός λαός του Θεού δεν είναι πλέον αποκλειστικά οι Ιουδαίοι, που κατέχουν τον νόμο, αλλά ελεύθερα όλα τα έθνη, όλοι οι λαοί, που πιστεύουν στον Υιό της και Υιό του Θεού, στον Ιησού Χριστό.
Αν θα ήθελε ο απόστολος να υποστασιοποιήσει, κατά κάποιον τρόπο, τη χάρη έναντι του νόμου, δεν θα έβρισκε, μάλλον, καλύτερη απόδοση από τη Θεομήτορα, που υπήρξε η ίδια και έγινε για όλους η αντιστροφή της κατάρας του ανθρώπινου γένους.
Για περισσότερες πληροφορίες, φωτογραφικό υλικό και εισηγήσεις από το Συνέδριο βλ. και http://blogs.auth.gr/moschosg/.
